Inhoud
Hoogeveen (Drents: 't Ogeveine of 't Oveine) is een stad (maar het heeft geen stadsrechten) en gemeente in het zuiden van de provincie Drenthe in Nederland. De gemeente Hoogeveen heeft ongeveer 54.000 inwoners en bestaat uit de plaatsen Elim, Fluitenberg, Hollandscheveld, Hoogeveen, Nieuw Moscou, Nieuweroord, Nieuwlande, Noordscheschut, Pesse, Stuifzand en Tiendeveen.
Geschiedenis
Vanaf de 17e eeuw
De geschiedenis van het veen van de huidige gemeente Hoogeveen is beschreven vanaf 1551. Dat jaar kochten Reinold van Burmania en zijn vrouw de zogenaamde Meppense Venen, de zuidoostelijke helft van de gemeente. In 1625 ruilde Roelof van Echten een gebied ter grootte van 2000 morgen voor beloofde diensten en infrastructuur met de boeren van Steenbergen en Ten Arlo. Het gebied was ooit eigendom van de Heer van Ruinen. In 1631 werden beide gebieden bij elkaar getrokken en begon de eigenlijke geschiedenis van de vervening. Daarvoor werd de Algemene Compagnie van 5000 Morgen opgericht. Het afgegraven veen werd via een kanaal (de Nieuwe Grift, later de Hoogeveense Vaart genoemd) over het water naar Meppel en verder vervoerd. Dwars op dit kanaal werden op een afstand van 160 meter van elkaar kleinere kanalen gegraven, de zogenaamde wijken. Deze afstand was voor een arbeider nog doelmatig af te leggen met een kruiwagen vol turf. Zo ontstond een raster van elkaar kruisende kanalen. Door middel van nieuwe kanalen, de opgaanden, werden stelsels van wijken verderop in de venen eveneens aan de Hoogeveense Vaart gekoppeld. Straatnamen als 'Hollandscheveldsche Opgaande' en 'Zuideropgaande' herinneren aan die kanalen.
Hoogeveen werd in 1636 gesticht door Pieter Joostens Warmont en Johan van der Meer, Leidse investeerders, omdat de Leidenaren (Hollandsche Compagnie) na hevige conflicten met baron Roelof van Echten tot Echten besloten dat hun arbeiders zich permanent op hun venen moesten kunnen vestigen.[1] Op het belangrijkste kruispunt, het Kruis genaamd, vestigden zich ook al snel winkeliers, verveners, rentmeesters en ambachtslui. In het begin had de nieuwe plaats verschillende namen: Hooch Echten, Nieuw Echten en Echten's Hoogeveen. Iedereen sprak echter ook al van Hoogeveen, en die verkorte naam bleef behouden. In 1664 werd de overdracht van de grond onder het oudste deel van het dorp een feit. Tot dan was dat juridisch deel van de marke van Steenbergen en Ten Arlo. Hoogeveen bleef nog eeuwenlang een veenkolonie. In 1811 telde de gemeente 4794 inwoners, in 1840 waren het er 7339 en in 1874 10.763 inwoners. Pas aan het einde van de 19e eeuw werd turf minder belangrijk en schakelde de plaats over op landbouw en veeteelt en industrie. Dat kwam vooral door de opening van de spoorlijn Meppel-Groningen op 1 mei 1870. Bekende fabrieken van die tijd zijn de Coöperatieve Zuivelfabriek (tegenwoordig DOC Kaas), de blikfabriek Drenthina (later een onderdeel van het Thomassen & Drijver-Verblifa, tegenwoordig Ardagh Metal Packaging) en de conserven- en diepvriesfabriek Lukas Aardenburg (Iglo-producten), later een onderdeel van Unilever.
Ook kwam de industrieel Hubert Scheijbeler naar Hoogeveen die naast Lukas Aardenburg de industrie van Hoogeveen vorm gaf. Scheijbeler bezat een landhuis in Hoogeveen dat hij in het najaar vaak betrok om in de bossen op jacht te kunnen gaan.
Tweede Wereldoorlog
Hoogeveen werd al snel na de capitulatie een broeinest van verzet. Aangezet door dominee Frits Slomp (Frits de Zwerver) begonnen al snel vervolgden hun weg naar Hoogeveen en omgeving te vinden. Onder aanvoering van Arnold Zandbergen (Roodhart), Jos van Aalderen (Java), Albert van Aalderen (Alva), Freek de Jonge en Albert Jan Rozeman werd er snel een LO-afdeling opgestart om deze toestroom te kunnen huisvesten. Ook de verspreiding van de illegale kranten Trouw en Vrij Nederland vond plaats vanuit Hoogeveen. Het onder de bezetter beruchte knokploegenduo Nico (Jan Naber) en Victor (Albert Rozeman) kwam ook uit Hoogeveen en zorgde voor de toelevering van de benodigde bonkaarten, door kraken onder meer in samenwerking met Johannes Post uit Nieuwlande.
Op 17 februari 1944 werd het postkantoor in Hoogeveen overvallen door onder andere Nico, met medewerking van loketbeambte Henk Raak (die later gearresteerd en gefusilleerd zou worden in de Overveense duinen) en werden er 13.000 bonkaarten buit gemaakt. Op 29 juli 1943 werd de NSB-burgemeester van Oud Schoonebeek geliquideerd door leden van Knokploeg De Krim. Dit voorval had verstrekkende gevolgen voor het Hoogeveense verzet. Daags na de liquidatie volgde er een razzia in Hoogeveen door de Grüne Polizei: tussen de 25 en 30 arrestanten werden overgebracht naar de ten noorden van Hoogeveen gelegen vakantiekolonie 'Noorderhuis'. In de vroege zondagmorgen werden drie van hen gefusilleerd op het terrein van de kolonie. In de verzetsbuurt van Hoogeveen zijn naar deze drie slachtoffers straten vernoemd, de Adriaan Baasstraat, Jhr. de Jongestraat en de Notaris Mulderstraat. De Duitse bezetter had het rond die tijd helemaal gehad met Hoogeveen en zijn 'die verdammten Reformierten' inwoners. Dat laatste slaat waarschijnlijk vooral op de christelijke grondslag van het Hoogeveense verzet, waarbij vooral gehandeld werd uit christelijke naastenliefde en aangeleerde vaderlandsliefde.
Van 8 juli 1944 tot de bevrijding van Hoogeveen op 11 april 1945 was de burgemeester van Hoogeveen de NSB'er Jan Marinus Veldhuis. Hij werd na een 'stoomcursus' persoonlijk aangesteld door rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart. Bij de komst van de Canadezen vluchtte hij aanvankelijk op een fiets maar verborg zich later in een huis in de WC. Na enige jaren in de gevangenis te hebben doorgebracht vestigde hij zich in 1950 in Rotterdam als accountant.
Recente geschiedenis
Na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste kanalen gedempt. Hierdoor ontstonden lange, brede, rechte wegen, ideaal voor verkeer. Onder andere Philips, Fokker en Standard Electric vestigden zich in de plaats. Ook richtte Jan Kip in 1947 Kip Caravans in Hoogeveen op. De economie kreeg een enorme impuls en Hoogeveen was enige tijd de snelst groeiende gemeente groter dan 20.000 inwoners van Nederland[2]. Om aan de enorme bevolkingsgroei te kunnen voldoen, werden er grote nieuwbouwwijken aangelegd. In de jaren tachtig was de grote groei er echter uit. In plaats van de eerder verwachte 100.000 inwoners rond 1990 stabiliseerde het aantal inwoners rond ongeveer 45.000. Door een gemeentelijke herindeling waarbij enkele dorpen aan de gemeente werden toegevoegd en de aanleg van de nieuwbouwwijk de Erflanden groeide het aantal inwoners later tot ongeveer 55.000.
Heden ten dage kenmerkt Hoogeveen zich als een plaats met veel stedelijke voorzieningen, die wegens het ontbreken in het landelijke gebied veelal in Hoogeveen zijn geplaatst. Hoogeveen telt een uitgebreid winkelaanbod en kent veel werkgelegenheid in de industrie. Hoogeveen kenmerkt zich als een stad met veel verschillende en gefragmenteerde kerkelijke stromingen.
Bekende Bouwwerken
- In het centrum, in het bijzonder rondom het oude Kruis (kruisende kanalen), bevinden zich nog enkele van de oudste huizen van de plaats met fraaie gevels, zoals het Huis met de Duivengaten (tegenwoordig een restaurant) en de voormalige drogisterij met een gevelsteen uit 1703 (tegenwoordig een woning en een kledingzaak). In de gevel, waarschijnlijk de oudste gevel van Hoogeveen, zit een gevelsteen met de tekst "So Godt voor ons is Wie sal tegen ons syn". Uit onderzoek is gebleken dat het pand waarschijnlijk in de tweede helft van de zeventiende eeuw is gebouwd en zeker vanaf 1691 werd bewoond. En ook het Olde Schippershuus, een café waar schippers bij elkaar kwamen. Het Olde Schippershuus is nog het oudste bestaande pand van Hoogeveen, met een kern uit 1632/1633. Het huis is gebouwd als rentmeesterswoning en kantoor voor de Algemeene Compagnie van de 5000 Morgen, opgericht in 1631 te Zwartsluis. De eerste bekende rentmeester was Carst Peters uit Hasselt. Vanaf de 18e eeuw heeft het pand verschillende bestemmingen gehad. Na 1882 is het een café geworden. In datzelfde jaar werd het pand ingrijpend verbouwd. Het ontwerp was van architect Hoegsema.
- De Grote Kerk aan de Grote Kerkstraat (bouw begonnen in 1651 en enigszins voltooid in 1664)
- De Joodse begraafplaatsen aan van Echtenstraat (gesticht 1725) en aan de Zuiderweg (gesticht 1829)
- Raadhuis Hoogeveen
- De korenmolen De Zwaluw aan de van Echtenstraat
- De Synagoge aan de Schutstraat, het huidig kerkgebouw van unie baptistengemeente de Schutse
- De Remonstrantse Kerk aan de Grote Kerkstraat
- Vincent van Gogh-huis in Hoogeveen (in 1883 logeerde Van Gogh hier enkele weken)
- Vliegveld Hoogeveen
Verkeer en vervoer
Rijkswegen
Hoogeveen ligt bij het gelijknamige Knooppunt Hoogeveen van de autosnelwegen A28 (naar het westen en noorden) en A37 (naar het oosten) en de autoweg N48 (naar het zuiden). Hoogeveen heeft een aantal op- en afritten op deze snelwegen. De positie van Hoogeveen ten opzichte van overige naburige- en interprovinciale kernen is strategisch gezien goed. Door haar directe verbinding naar het zuiden naar Overijssel (Ommen, Dedemsvaart, Zwolle), en in noordelijke-oostelijke richting Assen, Groningen, Emmen, Leeuwarden, is de stad een knooppunt van regionale voorzieningen.
Openbaar vervoer
Hoogeveen ligt aan de spoorlijn Zwolle-Groningen. Op 1 mei 1870 werd Station Hoogeveen geopend aan de deze spoorlijn, het huidige stationsgebouw stamt uit 1984, ontworpen door architect Cees Douma.
Anno 2013 wordt het station bediend door de stoptrein Zwolle - Groningen, die tweemaal per uur rijdt.
Begin vorige eeuw kwamen er verbindingen per stoomtram tot stand. Deze verbindingen waren van de maatschappijen Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij en Dedemsvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij. Deze laatste opende haar lijn naar Hoogeveen in 1905. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werden het vervoer per stoomtram beëindigd en werd het personenvervoer overgenomen door bussen.
Door het industrieterrein van Hoogeveen liep ook een industriespoorlijn. Deze spoorlijn is inmiddels opgebroken. De spoorlijn was aangesloten op de doorgaande spoorlijn van Zwolle naar Groningen. Vroeger werd deze lijn gebruikt voor de bevoorrading van de grotere fabrieken in Hoogeveen zoals: Philips en veevoederfabriek ACM. Men heeft eind 2005 onderzocht of het mogelijk was om de stamlijn weer in gebruik te nemen, maar dat ging niet door wegens plannen van de gemeente. De gemeente Hoogeveen heeft de ruimte van het spoor voor een deel gebruikt voor een nieuwe weg.
Het openbaar vervoer wordt verzorgd door Qbuzz, CTS, DVG, OV Regio IJsselmond en Syntus.
Vliegveld
Hoogeveen heeft een klein vliegveld (Vliegveld Hoogeveen). Dit vliegveld wordt voornamelijk voor recreatieve doeleinden gebruikt.
